سال جدید را چرا سال گوسفند نامیده اند؟
گذشتگان بر این باور بودند که هر سال حیوانی مامور است تا زمین را بر دوش بگیرد و آن را حمل کند
تقویم دوازده‌گانه حیوانی: بودبرگ مقاله‌ای با عنوان استفاده از تقویم حیوانی میان اقوام ترک ، در مجله مطالعه آسیایی هاروارد به سال ۱۹۳۸ نوشت. وی مایل بود که این تقویم را اختراع ترک ها بشمار آورد نه یک اختراع چینی. اصل آن به آوارها و هندیان و تبتیها نسبت داده شده بود. نخستین نمونه استفاده آن در نامهای است که به سال ۵۶۴ م به نایب السلطنه «چو» ی شمالی، از طرف مادرش نگاشته شده است. مادر او در این نامه به او یادآوری کرده که او در سال مار، و برادرانش به ترتیب در سال‌های موش و خرگوش به دنیا آمده‌اند نمونه‌هایی از این تقویم در کتیبه‌های ترکی اورخون استفاده شده است و بعدها از سوی ترکان یا مغولان به سایر مناطق برده شده است بدین جهت به تقویم ترکی، یا ترکی-مغولی نیز معروف شده است.
محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات الترک منسوب به قرن پنجم هجری در ذیل کلمه «برس» شرحی درباره این تقویم آورده اس که نخستین شرح درباره این تقویم است. او می‌نویسد:[[ترکان نام دوازده گونه از جانوران را گرفته و به عنوان نام برای دوازده سال برگزیده‌اند.سال‌های عمر کودکان، تاریخ نبردها و قهرمانی‌ها و دیگر چیزها را با گردش سال‌های دوازده‌گانه می‌شمارند و به یاد می‌سپارند و ریشه آن چنین است که:یکی از خاقانان ترک اراده کرده که تاریخ یکی از نبردهای سال‌ها پیش از خود را بداند و در تاریخ وقوع آن اختلاف افتاد. از این رو خاقان در این کار با مردم مشورت کرده و در کنگره‌ای گفت: «ما سال‌ها را نیز مانند برج‌های دوازده‌گانه و شمار ماه‌ها، دوازده قرار دهیم و این چونان یادگاری در میان ما باقی بماند.» مردم نیز پذیرفتند پس آنگاه خاقان به شکار بیرون آمد و فرمان داد حیوانات را به طرف رودخانه «ایلا سو» روان سازند. چندی از حیوانات را شکار کردند و گروهی نیز به داخل آب پریدند. دوازده گونه از حیوانات از آب گذشت و نام آنها را بر سال‌ها نهادند نخستین این حیوانات سیچقان (موش) بود که نخستین سال است و پس از آن نام یازده حیوان دیگر را بر می‌شمارد. او می‌افزاید: ترکان گویند در هر یک از این سال‌ها حکمتی نهفته است که بدان تفال می‌کنند و آن را فرخنده و مبارک می‌شمارند. مثلا وقتی سال گاو وارد می‌شد، نبردها و قهرمانی‌ها فزونی می‌یافت زیرا گاوها به هم بسیار شاخ زنند و در ستیز باشند در سال مرغ طعام فراوان شود اما در میان مردم تشویش و نگرانی پدید آید. سال تمساح (در تقویم اقتباسی فارسی سال نهنگ)، باران فروان رخ دهد و غیره
بررسی گاه‌شماری حیوانی حکایت از آن دارد که این گاه‌شماری از ترکیب برخی اصول گاه‌شماری جلالی، گاه‌شماری هجری قمری و گاه‌شماری دوازده حیوانی چینی-اویغوری شکل گرفته‌است و در طول هفت قرنی که از یورش مغول به ایران می‌گذرد و تا سال ۱۳۰۴ هجری خورشیدی در ایران رایج بوده‌است. هرچند که در طی این چند سده همواره به یک شکل نبوده و در دوره‌های مختلف، تغییراتی نیز در آن پدید آمده‌است.
نام سال‌ها
نام سال‌های دوازده‌گانه ی حیوانی ترکی که بخصوص در دوره حکومت قاجار تا سال ۱۲۸۹ خورشیدی در ایران به کار می‌رفته (و با تقویم اویغوری-چینی تفاوتهایی دارد) به ترتیب عبارت بوده است از:
1- سیچان ایل (سال موش)
2- اینک ایل (سال گاو)
3- بارس ایل (سال پلنگ)
4- دوشان ایل (خرگوش)
5- لوی ایل (سال نهنگ)
6- ایلان ایل (سال مار)
7- آت ایل (سال اسب)
8- قویین ایل (سال گوسفند)
9- بیچین ایل (سال میمون)
10- تویوخ ایل (سال مرغ یا خروس)
11- ایت ایل (سال سگ)
12- تنغوز ایل (سال خوک)
این ترتیب نامهای حیوانی سال‌ها را ابونصر فراهی در نصاب الصبیان چنین به نظم درآورده است:
موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زان چار چو بگذری نهنگ آید و مار
آنگاه به اسب و گوسفند است حساب حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار
اعتقادات عامه
گفته شده است که مردم جنوب شرق آسیا (به پیروی از ترک ها) به این گاه‌شماری عنایت داشتند و از آن استفاده می‌کردند، ویژگی‌های هریک از سال‌هایی را که با نام یکی از حیوانات دوازده‌گانه ی مذکور قرین می‌شد و نام آن حیوان را می‌گرفت، همانند خوی و سرشت آن حیوان می‌دانستند و انتظار حوادثی مطابق با چنان خلق و خویی از آن سال داشتند، و در تفأل‌ها و پیش بینی‌ها، بویژه در تقویم‌های سالانهی نجومی (که هنوز هم تهیه و منتشر می‌شوند) منظور می‌گشت. در اینکه هنوز هم نزد عامّه چنین برداشتی وجود داشته باشد تردید وجود دارد.
نحوه استخراج
برای تعیین اینکه هر سال خورشیدی، به نام کدامیک از حیوانات دوازده‌گانه ی فوق است، کافیست تا عدد آن سال را با عدد ۶ جمع بزنیم و بعد حاصل جمع رابر عدد ۱۲ تقسیم نمائیم و سپس به باقیمانده نهایی نگاه کنیم. عدد باقیمانده، نماینده ی نام آن سال بر مبنای ترتیب فوق‌الذکر است. بعنوان مثال، برای دانستن نام سال ۱۳۹۲ خورشیدی، ابتدا ۱۳۹۲ را با ۶ جمع می‌کنیم و حاصل یعنی عدد ۱۳۹۸ را بر ۱۲ تقسیم می‌کنیم که باقیمانده ی نهایی تقسیم، عدد ۶ می‌شود که با رجوع به ترتیب نام‌برده نماینده ی سال مار است.
